Француз баспасөзі профессор Жан-Франсуа Каронның кітабына шолу жасады
Le Devoir газеті, 1910 жылы құрылған Канададағы ең көне француз тіліндегі газет профессор Жан-Франсуа Каронның саяси билікке, болашақ жаһандануға және Қытайдың ықпалының артуына шолу жасалған “Covid-19 дағдарысынан кейінгі әлем туралы очерк” (“A Sketch of the World After the Covid-19 Crisis”) кітабына рецензияны жариялады.
Кітап туралы көбірек білу үшін мына сілтемеден өтіңіз.
Рецензияның аудармасы:
Әлемнің бірнеше саяси көшбасшылары адамзаттың COVID-19-бен күресін қорытындылау үшін соғыс тәсілін пайдаланды. Алайда, Квебектен шыққан саясаттанушысы Жан-Франсуа Каронның айтуынша, “пандемия адамзат тарихында болған барлық соғыстарда болған сияқты, әлемдік деңгейдегі терең күйзелістерге әкелетіні анық”.
Қазақстандағы Назарбаев Университетінің профессоры, Карон Pandémie-де (PUL, 2020, 104 бет) дағдарысқа саяси кіру мен одан шығуды өзіне тән көрегендікпен зерттейді. Синтездеу қабілеті жоғары, әйгілі эссеші, осы жылдың басында The Prince 2020 (PUL), Макиавелли классикасының заманауи және “қиялдағы” нұсқасына қол қойған саясаттанушы, саясат ғылымын қалай қызықты әрі қолжетімді етуді біледі.
Ол кітабының ең жақсы бөлігінің басында денсаулық сақтау дағдарысы “саяси билік пен қоғамдық рух тұрғысында батыс мемлекеттерінің алдында тұрған маңызды мәселелерді ашты”, – деп түсіндірді. Саяси көшбасшылар, шын мәнінде, дағдарыстың басында барлық адамдарға өз біліктіліктерін көрсете алмады.
Канадада Джастин Трюдо жолдың ортасында ұсталған бұғыға ұқсады; ол әуежайларды жауып, вируспен күресетін аудандардан келген саяхатшылар үшін карантин енгізгісі келмеді. Осы уақытта Ұлыбританияда Борис Джонсон ауруды жұқтырар алдында қол алысқан, ал АҚШ-тағы Дональд Трамп онда ештеңе жоқ деп мәлімдеді. Азаматтар қиын жағдайды еңсере алмады. Бірқатар елдерде тежеу шаралары абайсызда бұзылды.
Саяси биліктің дағдарысы мен азаматтық сананың жоқтығының түпкілікті себептері бар және соларға байланысты, – деп түсіндіреді Карон. Біздің либералдық қоғамдарымыз жеке құқықтарға назар аударады және мемлекетті оның ортақ мүдделерге қайшы келетін осы құқықтардың кепілі ретіндегі рөліне көбірек жақындатады. Сонымен қатар, экономиканың жаһандануы осы саланы реттеуге билікті саясаткерлердің қолынан тартып алды.
Каронның пікірінше, саясат “бос қабыққа” айналды, оны біліктілігі жоғары әйелдер мен ер адамдар жиі қабылдамайды және ол “ойын-сауыққа” айналып кетті. Кэронның айтуынша, Джонсон, Трюдо және Трамп өздерінің сайлануына “ортақ игілікке қызмет ету қабілетіне” байланысты емес, имидждерінің арқасындақол жеткізгендерін атап өтті.
Мұндай жағдайда саяси билік бұдан былай азаматтардың оған деген құрметіне бөленбей, сенімінен айрылады. Осылайша әр адамның өз бетінше дамуына мүмкіндік бере отырып, ортақ игілікті бұзады. Дағдарыс кезінде қауіпсіздікке қатер төнгенде, жалпы қамауға алу, репрессия және электрондық бақылау сияқты қатал, тіпті либертицидтік шараларға жүгінуге тура келген жағдайлар орын алды.
Бұл демократияға қауіптен сақтамайды, өйткені Каронның ескертуінше, “біз бұл шараларды пандемияға қарсы тиімді деп тапқан соң, оларды басқа әлеуметтік проблемалардың алдын алу немесе олармен күресу үшін тиімді шешім ретінде қарастыруымыз мүмкін”.
Мұндай авторитарлық жүйеге ауыспау үшін Кэрон либералды және демократиялық қағидаларды қалпына келтіруге шақырады, ол “саясатты пайдалы сала ретінде қайта бағалау”, жалпы игілікті қорғауға және экономиканы реттеуге; қайта ашу арқылы, білім беру арқылы, кінәратсыз биліктің заңдылығы – мысалы, мұғалімдер мен ғалымдардың беделі – және жеке құқықтар “өзімшілдік мүдделерінен басым кең ұжымдық идеологиялық стереотиптің” бөлігі болуы керек екенін түсінуді қамтуы мүмкін.
Билік дағдарысын әшкерелеп, пандемия сонымен бірге қорғанушы мемлекеттің қажеттілігін және ортақ игілікті сақтау ісінде саясатқа басты орын беру қажеттігін көрсетті. Дағдарыс “компанияларға нарықтық бағаны бақылауды қалпына келтіруге ерекше мүмкіндік береді.”,- деп жазады Кэрон.
Бірнеше ай бойы ынтымақтастық бүкіл ұлттық мемлекетте байқалды. Бұл жайлы хабар бар. Бұл жаһандануды ұлттық автаркиямен – утопиялық және халықаралық тұрақтылыққа зиянды шешіммен алмастыру туралы емес, “сауданы аймақтандырудың” белгілі бір түріне ұмтылу, “корпорациялар кейбір саяси бақылауды жүзеге асыра алатын” кең, бірақ жабық экономикалық аймақтар құру деген сөз.
Кейбіреулер Қытай мұндай дамуға қатты қарсылық білдіруі мүмкін, бұл оның әлемдік фабрика мәртебесін бұзады дейді. Керісінше, Кэрон пандемиядан бұрын ел экономикалық автономия жолында алға жылжыды деп санайды, өйткені оның кеңдігі оған осындай мүмкіндік береді. Бұл әрдайым дұрыс болмауы мүмкін.
100-бетте Жан-Франсуа Карон пандемиядан кейінгі саяси әлем туралы көп түсінік береді. Тиімділігі жоғары эссеші дегеніміз осы.
